مردم از دیدگاه حضرت على علیه السلام

-لطف او عام بود، همه کس را چه هم کیش بود و چه غیر آن، مورد عنایت قرار مى‏داد و براى ستمى که به آنها مى‏رسید، شدیدا مى‏رنجید، لذا مى‏ فرمود:

«مردم دو دسته‏ اند: یا برادر دینى تو هستند، یا انسانى مانند تو.» ⁽¹⁾

«بر اهل ذمه ستم روا مدار.» ⁽²⁾

در پیمان مسیحیان نجران نوشت:«نباید ستم ببینند و نه حقى از آنان پایمال گردد.» ⁽³⁾

از اینکه یک سرباز دشمن توانسته بود خلخالى از پاى زنى یهودى، در شهر«انبار»که محیط مسلمین بود، باز کند و به غارت ببرد، شدیدا ناراحت‏ شده و مسلمانان آنجا را عتاب کرد و فرمود:

«اگر مسلمانى، پس از این ماجرا به تاسف و اندوه بمیرد،جا دارد، و او را سرزنش نباید کرد.» ⁽⁴⁾

 

سفارش حضرت علی علیه السلام به مردم‌ داری

امام علی علیه‌السلام در تمام نامه‌ها، فرمانداران و استانداران خود را نسبت به حقوق اجتماعی مردم، و باز پس گرفتن حق محرومان از ستمکاری سفارش می‌کرد.

و از نظر اخلاق اجتماعی، مسئولان نظام را به مردم‌داری، ابراز محبت و لطف نسبت به رعیت و مردم دستور می‌‌داد.

به مالک اشتر نوشت:

«و اشعر قَلبکَ الرّحمةَ للرّعیّة، و المحبة لَهم، و اللُطف بهم، ولا تَکوننَّ عَلیهم سَبُعاً ضاریاً تَغتنمُ اَکلهُم، فانّهم صِنفانِ: اِمّا اخٌ لکَ فی الدّینِ، او نَظیرٌ لک فی الخَلقِ، یَفرطُ مِنهمُ الزّلل، و تَعرِضُ لهُمُ العِللُ، و یوتی علی ایدیهم فی العَمدِ و الخَطا، فَاعطهِم مِن عَفوکَ و صَفحِکَ مِثلَ الّذی تُحبُّ و تَرضی اَن یُعطیکَ اللهُ مِن عَفوهِ و صَفحهِ.

فَانّکَ فَوقَهُم، و وآلی الامرِ علیکَ فَوقلکَ، و اللهُ فَوقُ مَن وَلّاکَ! و قَد استَکفاکَ اَمرَهُم، وَ ابتلاکَ بِهم.

«مهربانی با مردم را پوشش دل خویش قرار ده، و با همه دوست و مهربان باش.

مبادا هرگز، چونان حیوان شکاری باشی که خوردن آنان را غنیمت دانی، زیرا مردم دو دسته‌اند، دسته‌ای برادر دینی تو، و دسته دیگر همانند تو در آفرینش می‌باشند، اگر گناهی از آنان سر می‌زند، یا علت‌هایی بر آنان عارض می‌شود، یا خواسته و ناخواسته، اشتباهی مرتکب می‌گردند، آنان را ببخشای و بر آنان آسان ‌گیر، آنگونه که دوست داری خدا تو را ببخشاید و بر تو آسان گیرد.

همانا تو از آنان برتر، و امام تو از تو برتر، و خدا بر آن کس که تو را فرمانداری مصر داد والاتر است، که انجام امور مردم مصر را به تو واگذارده، و آنان را وسیله آزمون تو قرار داده است.»(1)

 

مردم داری در سیره پیشوایان معصوم علیهم السلام

اسلام به عنوان مکتبی جامع، سعادت بخش و پویا برای تمام ابعاد وجودی و نیازهای انسان برنامه و دستوراتی خاص را در نظر گرفته و اهمیت آن را گوشزد نموده است. یکی از مولّفه های مهم و ارزشمند در گستره زندگی اجتماعی تعامل با مردم است که به این مسئله در آموزه های دینی توجه ویژه ای شده است و احادیث و روایات زیادی از سوی پیامبر(ص) و امامان(ع) به این موضوع اختصاص یافته است.

نگارنده سعی دارد که در این نوشتار اهمیت «مردم داری» و «ارتباط با مردم» را از منظر پیشوایان معصوم(ع) مورد بررسی قرار دهد تا پویندگان راستین راه آن بزرگواران بتوانند از این آموزه ها بهره مند شوند.

 

دلیل برتری انسان برسایر موجودات چیست؟

گفته می شود " انسان اشرف مخلوقات است "
سوال این است که دلیل این برتری چیست؟
أیا دلیل این برتری " اختیار " است؟
اگر چنین است، جن نیز موجودی مختار است.

در ابتدا باید اشاره شود که ملاک برتری انسان بر سایر موجودات از جمله جنیان اختیار و اراده او نیست، و هرگز اختیار دلیل برتری انسان بر سایر موجودات تلقی نمی‌شود، زیرا چه بسا از انسان‌هایی هستند که نه تنها بر موجودات برتری ندارند، بلکه از حیوانات و چهار پایان نیز فروترند، از این رو قرآن کریم در وصف آن ها فرمود:
«إن هُم کالأنعامِ بَلْ هُم أضَلُّ سَبیلاً؛ (1) اینان فقط مانند چهارپایانند، بلکه گمراه‌ترند».
بنا بر این ملاک برتری انسان بر سایر موجودات مختار بودن او نیست و حتی انسان به دلیل قدرت ارادة و اختیارش است که گاهی به گونه‌ای عمل می‌کند که از همه موجودات پست‌تر می‌شود. پس دلیل برتری آدمی را بر سایر مخلوقات در جای دیگر غیر از مسئله اختیار باید جستجو نمود .

معیار و ملاک برتری انسان‌ها در قرآن کریم

 منطق قرآن کریم در ارزیابی انسان‌ها رنگ و نژاد و زبان، تعلقات قومی و قبیله‌ای و تعلقات سرزمینی نیست بلکه ملاک ارزیابی به تقواست. آیه شریفه 13 حجرات می‌فرماید: «ای مردم ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم و شما را از شعبه‌های بسیار فرق مختلف گردانیم تا یکدیگر را بشناسید. بزرگوارترین شما نزد خداوند باتقواترین شماست و خدا از حال شما کاملاً آگاه است.» پیامبر عزیز اسلام با همین معیار بلال حبشی را مؤذن نمود. او یک سیاه‌پوست بود که چهره زیبایی هم نداشت. آن حضرت در مدینه مسئولیت‌ها را به افراد لایق می‌سپرد، خواه از مهاجرین باشد یا از انصار خواه از قبیله اوس باشد یا خزرج و یا مهاجر از سایر بلاد باشد. با افرادی به شور می‌نشست که بعضاً تعلق به جهان عرب نداشتند و مهاجر از ایران بودند مانند سلمان فارسی و حتی در حق او فرمود: «سلمان از ما اهل بیت است.»