«مرگ» در نهج البلاغه

1. زمان عمر معین

خلق الآجال فأطالها و قصّرها، و قدّمها و أخّرها، و وصل بالموت أسبابها، و جعله خالجا لاشطانها، و قاطعا لمرائر أقرانها.
مدت عمر هر کس را بیافرید و مقدر و معین کرد، پس آن را طولانى و کوتاه و مقدم و مؤخر قرار داد. براى مرگ هر موجودى سبب ها و علت هایى همراه نمود، و مرگ را کِشنده ریسمان هاى طولانى و قطع کننده بندهاى بسیار محکم زندگى قرار داد.1

2. حافظ انسان

کفى بالاجل حارسا.
اجل براى حفاظت انسان کافى است.2

3. از بین برنده خوشى ها

أن الموت هادم لذاتکم، و مکدر شهواتکم، و مباعد طیاتکم، زائر غیر محبوب، و قرن غیر مغلوب، و واتر غیر مطلوب. قد أعلقتکم حبائله و تکنفتکم غوائله، و أقصدتکم معابله و عظمت فیکم سطوته و تتابعت علیکم عدوته، و قلت عنکم نبوته. فیوشک أن تغشا کم دواجى ظلله و احتدام علله.
مرگ لذت ها و خوشى هاى شما را از میان مى برد و آرزوهاى شما را تیره و تار مى سازد و میان شما و هدف هایتان فاصله مى اندازد، دیدار کننده اى است که هیچ کس او را دوست ندارد و مبارزى است که هرگز شکست نمى خورد و جنایتکارى است که هرگز بازخواست نمى شود. هم اکنون بندهاى دام خویش را (به دست و پاى) شما انداخته. نزدیک است که تاریکى سایه هاى مرگ و شدت دردهاى آن شما را فرا گیرد.3

 

«مرگ» در کلام امیرالمؤمنین علی علیه السلام

واژه مرگ، مانند کلمه زندگی، هستی و پیدایش، مفهوم روشن و عامی دارد که بر کسی پوشیده نیست. اما در آن سوی این مفهوم همگانی و روشن، چیزی قرار دارد که شاید هرگز برای کسی درست و دقیق معلوم نگردد و شناخته نشود. علی علیه السلام در اسرار و رموز مرگ می فرمایند:

«ایها الناس، کل امری لاق ما یفر منه فی فراره; والاجل مساق النفس، والهرب منه موافاته . کم اطردت الایام ابحثها عن مکنون هذا الامر فابی الله الا اخفاءه . هیهات! علم محزون!» ⁽¹⁾

«هر که از مرگ بگریزد، در همین فرارش با مرگ روبرو خواهد شد! چرا که اجل در کمین جان است و سرانجام گریزها، هم آغوشی با آن است! وه که چه روزگارانی در پی گشودن راز مرگ بودم! اما خواست خدا این بود که این اسرار همچنان فاش نشوند! هیهات! چه دانشی سر به مهر!».

اما در میان این پدیده های میرا و فانی، تنها انسان است که از این سرنوشت، یعنی مردن خبر دارد. همه جانداران می میرند، ستارگان و کهکشان ها فرو می پاشند، اما نمی دانند که می میرند و نمی فهمند که خواهند مرد! جز انسان که می داند و می فهمد که خواهد مرد.

انسان هم از آغاز پیدایش مرگ آگاه، نیست. بلکه به تدریج با مفهوم مرگ آشنا می شود.