اصول چهارگانه حکومت از دیدگاه نهج البلاغه

برای روحهای عطشان و تشنگان حقایق، پس از قرآن مجید منبعی فیاض تر و ماخذی پربارتر و بابرکت تر از نهج البلاغه نمی شناسیم. موضوع بحث عبارتی است که در صدر عهدنامه مالک اشتر آمده، و آن کلامی است که وظایف مالک را بر مبنای محتوای عهدنامه به عنوان ضابطه کلی بیان می کند، از جمله: «جبایة خراجها و جهاد عدوها و استصلاح اهلها و عمارة بلادها» که خود تفصیلی است برای کلام قبلی: «ولاة مصر»، و اجمالی است برای سخنان بعدی مواد عهدنامه. مالک، این بزرگ یاور حضرت امیرالمؤمنین (ع) برای اجرای این دستور آماده می شود و با آن درایت و تدبیری که علی (ع) در او سراغ دارد به جنگ نابسامانی های مصر می رود، او می رود نظام مالی آنجا را رونق بخشد و دشمن بدسگال را از مقابل براند و به رشد مردم آن دیار کمر بندد و آهنگ عمران و باروری آن بلاد را نماید، که در حقیقت انتظار مردم از یک حکومت صالح، همین است. نویسنده در این بحث به مباحثی همچون حکومت، اهداف حکومت، وظایف حاکم و نحوه برخورد با مردم به نحو مستند و مستدل پرداخته است.

ابوتراب یعنی چه و چرا به حضرت علی علیه السلام لقب ابوتراب داده شده است؟

ابو تراب به معناى پدر خاک، یا دمساز خاک، یا پدر و رئیس خاکیان است.

این لقب از محبوب‌ترین القاب در نزد امام علی علیه السلام و یکی از زیباترین القاب آن حضرت به شمار می‌آید.

شیخ علاء الدین سکتوارى در محاضرة الأوائل (ص 113) گوید: نخستین کسى که به کنیه «ابوتراب» نامیده شد على بن ابى طالب رضى الله عنه است، این کنیه را رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) به او داد آن گاه که دید او بر روى زمین خوابیده و خاک بر پهلوى او نشسته است، از روى لطف و مهربانى به او فرمود: برخیز اى ابو تراب.

توصیف دنیا و عبرت آموزی از مسافران ابدیّت در کلام امیرالمومنین

جابر بن عبداللّه انصاری(ره) می گوید:

در بصره همراه امیرمؤمنان(ع) بودیم. چون آن حضرت از نبرد با دشمنان آسود، در پایان شب نزد ما آمد و گفت: از چه می گویید؟ گفتیم: از نکوهش دنیا! گفت: ای جابر از چه روی دنیا را بد می گویید؟ آنگاه، خداوند را سپاس گفت و او را ستود و افزود:

اما بعد، چون است حالی کسانی که دنیا را نکوهند و از آن کناره جویند؟ دنیا خانه راستی است، آن را که با آن راستی داشت، و جای تندرستی است کسی را که آن را شناخت، و سرای بی نیازی است کسی را که از آن توشه برداشت. مسجد فرشتگان خداست و جای فرود وحیِ اوست و سجده گاه فرشتگان او. کاشانه دوستداران اوست، و تجارتگاه دوستان او. در آن به آمرزش می رسند و از آن بهشت را سود می برند...

آیاتی که در شان امام علی علیه السلام نازل شده است

بنا به نقل مفسرین و مورخین عامه و خاصه آیات زیادی (بیش از سیصد آیه) در باره ولایت علی علیه السلام و فضائل و مناقب آنحضرت در قرآن کریم آمده است که نقل همه آنها از عهده این کتاب خارج است؛ لذا ما در اینجا فقط به نقل چند مورد از کتب معتبره اهل سنت اشاره می نمائیم که جای چون و چرا برای آنان باقی نماند.

1) آیه تبلیغ:  ابو اسحق ثعلبی در تفسیر خود و طبری در کتاب الولایة و ابن صباغ مالکی و همچنین دیگران نوشته اند که آیه تبلیغ یعنی آیه 67 سوره مائده یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک. . . در باره علی علیه السلام نازل شد و رسول خدا صلی الله علیه و آله دست علی را گرفت و فرمود: من کنت مولاه فعلی مولاه اللهم و ال من والاه. . . . ¹

تبیین ویژگی های مدیران از دیدگاه حضرت علی (ع) در نهج البلاغه

انتخاب مدیران و کارگزاران اصلح چه در بخش دولتی و چه در سازمان های خصوصی دارای اهمیت بسیار می باشد. به منظور انتخاب اصلح، باید معیارهایی وجود داشته باشد تا مدیران و کارگزاران با آن معیارها سنجیده و ارزیابی شوند. با توجه به حجیت کلام معصوم (ع)، در این مقاله سعی شده است معیارهای مدیران جامعه اسلامی از نظر حضرت علی(ع) که از کتاب شریف نهج البلاغه استخراج شده است ارائه گردد. معیارهای به دست آمده، در سه دسته معیارهای تخصصی، ارزشی و مکتبی دسته بندی شده است. در حالی که معیارهای تخصصی برانجام موفقیت آمیز شغل دلالت دارند، معیارهای ارزشی به ابعاد هنجاری عملکرد مدیران می پردازد و بالاخره معیارهای مکتبی بر ضوابط خاص اسلام برای مدیریت حکایت می کند. این دسته بندی از حیث ماهوی متفاوت با گونه شناسی های رایج بوده و از این منظر، جزو داده های تحلیل الگوی اسلامی برای مدیریت به شمار می آید.

امام علی علیه السلام و ماه مبارک رمضان

امام باقر علیه ‏السلام به نقل از پدرانش علیهم ‏السلام روایت می‌کند: حضرت على علیه‏ السلام در اوّلین روز ماه رمضان در مسجد کوفه خطبه خواند. پس خدا را به بهترین ستایش و برترین و رساترین ثنا ستود و بر پیامبرش محمّد صلى ‏الله‏ علیه ‏و ‏آله درود فرستاد. سپس فرمود:   

«اى مردم! این ماه، ماهى است که خداوند، آن را بر ماه‏هاى دیگر برترى داده است، مانند برترى ما اهل‏ بیت بر دیگر مردم. و آن، ماهى است که درهاى آسمان و درهاى رحمت، در آن گشوده مى ‏شوند و درهاى آتش در آن بسته مى‏ گردند. و ماهى است که در آن ندا شنیده مى‏ شود و دعا مستجاب مى‏ گردد و گریه مورد ترحّم قرار مى ‏گیرد...  

اصلاحات سیاسی در زمان امام علی علیه السلام

در سیره سیاسی امیر مؤمنان علی (ع) نکات بسیار ارزشمندی نهفته است که جامعه امروز ما بسیار به آنها نیازمند است. در ذیل به برخی از ابعاد اصلاحات سیاسی از دیدگاه علی (ع) اشاره می کنیم:

 1- فدا کردن تمام امور برای حفظ اسلام و اتحاد مسلمین

بعد از فوت پیامبر اسلام حضرت محمد (ص) ، هنگامی که عده ای از اصحاب وصایای پیامبر (ص) را در جانشینی و خلافت امیر مؤمنان (ع) زیر پا گذاشتند و اجر و مزد رسالت پیامبر را که قرآن کریم مودت و مهربانی با خاندان او بیان کرده بود، با آتش زدن درب خانه فاطمه زهرا (س) و ریسمان انداختن به گردن علی مرتضی (ع) و دهها توهین و جسارت دیگر پاسخ دادند، علی (ع) برای حفظ اسلام نوپا و اتحاد مسلمین سکوت اختیار نمود و 25 سال صبر کرد در حالیکه خود  می فرمود:

«صبرت و فی العین قذی و فی الحلق شجی»

صبر کردم در حالیکه گویا خار در چشم و استخوان در گلویم مانده بود و با دیدگان خود می نگریستم که میراث مرا به غارت می برند...

اصلاحات فرهنگی در زمان امام علی علیه السلام

  «من أصلح بینه و بین ا... أصلح ا... ما بینه و بین الناس و من أصلح أمر آخرته أصلح ا... له أمر دنیاه»

هر آنکس که رابطه خود وخدا را اصلاح کند، خداوند رابطه بین او و مردم را اصلاح خواهد کرد. و هر کس امور مربوط به آخرتش را پسندیده گرداند، خداوند کارهای دنیای او را صلاح خواهد بخشید.

مهم ترین گام در یک برنامه جامع اصلاحات، اصلاحات فرهنگی است. اگر اصلاحات فرهنگی در یک جامعه به خوبی شکل گرفت و فرهنگ و اعتقادات مردم متعالی شد، تمام ابعاد دیگر اصلاحات به راحتی محقق خواهد گشت...

اصلاحات اقتصادی در زمان امام علی علیه السلام

 برخی از مهمترین برنامه های امام علی (ع) در زمینه اصلاحات اقتصادی به شرح ذیل است:

1- فقرزدایی و عدالت اجتماعی:

اسلام دین آزادی است. آزاد کردن انسان از همه بندها و تنها بسته کمند حق ساختنش، چگونه میتوان سخن از آزادی انسان گفت در حالیکه اسیر فقر است. علی (ع) آنگاه که بر مصدر حکومت قرار گرفت مبارزه ای بنیادی علیه فقر سازمان داد و علیرغم همه مشکلات و موانع، موفق گردید در حوزه حکومتی خود تا اندازه ای به آرمان فقرزدایی و عدالت اجتماعی دست یابد، چنانچه خود می فرماید:

 کسی در کوفه نیست که در رفاه بسر نبرد.

حتی پایین ترین افراد نان گندم می خورند و سر پناه دارند و از آب فرات می آشامند. (بحارالانوار- ج 40- ص 327)

 مبارزه امام علیه فقر را میتوان از سه زاویه مورد بحث قرار داد: