روایتی از امام علی علیه السلام در وصف ایرانیان

روزی در کوفه حضرت علی(ع) سخنرانی می‌کرد که در این زمان اشعث ابن قیس فرمانده عرب اعتراض کرد: «امیرالمؤمنین! ایرانیان در جلوی چشمان شما از اعراب پیشی می‌گیرند و شما در این مورد هیچکار نمی‌کنید. من نشان خواهم داد اعراب کیستند.»
علی پاسخ داد: «وقتی اعراب تنبل در رختخواب نرم می‌خوابند ایرانیان در گرمترین روزها به سختی کار می‌کنند تا خدا را با اعمال خود شاد کنند. و این اعراب از من چه می‌خواهند؟ تا به ایرانیان ظلم کنم و یک ظالم شوم! به خداوندی که نطفه را شکافت و انسان را ایجاد کرد سوگند می‌خورم که من از پیامبر خدا شنیدم که همانگونه که شما اعراب امروزه با ایرانیان در راه اسلام می‌جنگید روزی ایرانیان نیز در راه اسلام با شما خواهند جنگید.»

نذر امام علی علیه السلام و اهل بیتش

اکثر مورخان، محدثان و مفسران شیعه و اهل سنت،[1] معتقدند که تعدادی از آیات سوره انسان از جمله؛ آیه: "وَ یطْعِمُونَ الطَّعامَ..."، در شأن عترت رسول خدا (ص)، یعنی على، فاطمه، حسن و حسین (ع) نازل شده است، و زمان نزول آن ماه ذیحجه پس از ادای نذری بود که امام علی (ع) و حضرت زهرا (س) برای شفای حسنین (ع) کرده بودند.

در باره چگونگی نذر و نحوه اطعام اهل بیت (ع) به مسکین، یتیم و اسیر، دو نقل وجود دارد:

روزه در کلام امام علی علیه السلام

«کم من صائمٍ لیس له من صیامه الّا الجوع و الظّمأ، و کم من قائمٍ لیس له من قیامه الّا السّهر و العناء، حبّذا نوم الأکیاس و افطارهم.»(نهج البلاغه، حکمت 145)

چه بسیار روزه داری که از روزه خود جز گرسنگی و تشنگی بهره ای نبرد و بسیار شب زنده داری که از شب زنده داریش بهره ای غیر از بیداری و رنج ندارد، چه خوب است خواب عارفان زیرک و افطارشان.

«لکلّ شی ءٍ زکاةٌ و زکاة البدن الصّیام.»(نهج البلاغه، حکمت 136)

برای هر چیزی زکاتی است و زکات بدن روزه گرفتن است.

20 حکمت از نهج البلاغه

حکمت 41) راه شناخت عاقل و احمق(اخلاقى)

و قد روى عنه [علیه السلام] هذا المعنى بلفظ آخر و هو قوله
قَلْبُ الْأَحْمَقِ فِى فِیهِ وَ لِسَانُ الْعَاقِلِ فِى قَلْبِهِ

و درود خدا بر او، فرمود: قلب احمق در دهان او، و زبان عاقل در قلب او قرار دارد.

حکمت 42) بیمارى و پاک شدن گناهان (اخلاقى ، معنوى)

وَ قَالَ [علیه السلام] لِبَعْضِ أَصْحَابِهِ فِى عِلَّةٍ اعْتَلَّهَا جَعَلَ اللَّهُ مَا کَانَ مِنْ شَکْوَاکَ حَطّاً لِسَیِّئَاتِکَ فَإِنَّ الْمَرَضَ لَا أَجْرَ فِیهِ وَ لَکِنَّهُ یَحُطُّ السَّیِّئَاتِ وَ یَحُتُّهَا حَتَّ الْأَوْرَاقِ وَ إِنَّمَا الْأَجْرُ فِى الْقَوْلِ بِاللِّسَانِ وَ الْعَمَلِ بِالْأَیْدِى وَ الْأَقْدَامِ وَ إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ یُدْخِلُ بِصِدْقِ النِّیَّةِ وَ السَّرِیرَةِ الصَّالِحَةِ مَنْ یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ الْجَنَّةَ
قال الرضى و أقول صدق ع إن المرض لا أجر فیه لأنه لیس من قبیل ما یستحق علیه العوض لأن العوض یستحق على ما کان فى مقابلة فعل الله تعالى بالعبد من الآلام و الأمراض و ما یجرى مجرى ذلک و الأجر و الثواب یستحقان على ما کان فى مقابلة فعل العبد فبینهما فرق قد بینه ع کما یقتضیه علمه الثاقب و رأیه الصائب .

و درود خدا بر او، به یکى از یارانش که بیمار بود فرمود: خدا آنچه را که از آن شکایت دارى (بیمارى) موجب کاستن گناهانت قرار داد، در بیمارى پاداشى نیست اما گناهان را از بین مى برد، آن ها را چونان برگ پاییزى مى ریزد و همانا پاداش در گفتار به زبان و کردار با دست ها و قدم هاست، و خداى سبحان به خاطر نیت راست، و درون پاک، هرکس از بندگانش را که بخواهد، وارد بهشت خواهد کرد.
مى گویم:(راست گفت امام على [علیه السلام] "درود خدا بر او باد" که بیمارى پاداشى ندارد، بیمارى از چیزهائى است که استحقاق عُوُض دارد، و عوض در برابر رفتار خداوند بزرگ است نسبت به بندة خود، در ناملایمات زندگى و بیمارى ها و همانند آن ها، اما اجر و پاداش در برابر کارى است که بنده انجام مى دهد. پس بین این دو تفاوت است که امام [علیه السلام] آن را با علم نافذ و رأى رساى خود، بیان فرمود.)

خطبه اول نهج البلاغه

حمد باد خداوندى را که سخنوران در ثنایش فرو مانند و شمارندگان از شمارش نعمتهایش عاجز آیند و کوشندگان هر لکه داره کوشند، حق نعمتش را آنسان که شایسته اوست، ادا کردن نتوانند. خداوندى که اندیشه هاى دور پرواز او را درک نکنند و زیرکان تیزهوش، به عمق جلال و جبروت او نرسند.

خداوندى که فراخناى صفاتش را نه حدّى است و نه نهایتى و وصف جلال و جمال او را سخنى درخور نتوان یافت، که در زمان نگنجد و مدت نپذیرد. آفریدگان را به قدرت خویش ‍ بیافرید و بادهاى باران زاى را بپراکند تا بشارت باران رحمت او دهند و به صخره هاى کوهساران، زمینش را از لرزش بازداشت.

چهل حکمت از نهج البلاغه

حکمت 1) روش برخورد با فتنه ها(اخلاقى ، سیاسى)

قَال َ[علیه السلام] کُنْ فِى الْفِتْنَةِ کَابْنِ اللَّبُونِ لَا ظَهْرٌ فَیُرْکَبَ وَ لَا ضَرْعٌ فَیُحْلَبَ.

درود خدا بر او ، فرمود: در فتنه ها چونان شتر دو ساله باش، نه پشتى دارد که سوارى دهد و نه پستانى تا او را بدوشند.

حکمت 2) شناخت ضد ارزش ها (اخلاقى)

وَ قَالَ [علیه السلام] أَزْرَى بِنَفْسِهِ مَنِ اسْتَشْعَرَ الطَّمَعَ وَ رَضِیَ بِالذُّلِّ مَنْ کَشَفَ عَنْ ضُرِّهِ وَ هَانَتْ عَلَیْهِ نَفْسُهُ مَنْ أَمَّرَ عَلَیْهَا لِسَانَهُ .

و درود خدا بر او، فرمود : آن که جان را با طمع ورزى بپوشاند خود را پست کرده ، و آن که راز سختى هاى خود را آشکار سازد خود را خوار کرده ، و آن که زبان را بر خود حاکم کند خود را بى ارزش کرده است.

عابدترین مردم

 ابن ابی ‏الحدید گوید: او عابدترین مردم بود و بیش از همه نماز و روزه می‏گزارد و مردم نماز شب و ملازمت و آداب وردخوانی و خواندن نافله‏ ها را از او آموختند. چه پنداری درباره مردی که در کار مراقبت از ذکر و اوراد خود به جایی رسید که در آن شب بسیار سرد در جنگ صفین زیراندازی برایش گستردند و در حالی که تیرها در برابرش به زمین می‏نشست و از راست و چپ بر بیخ گوش او می‏ گذشت به نماز مشغول شد و هراسی به خود راه نمی ‏داد و برنخاست تا از کار عبادت آسوده گشت؟! و چه پنداری درباره مردی که پیشانی مبارکش از سجده ‏های دراز، مانند زانوی شتر پینه بسته بود؟! و هرگاه در دعاها و مناجاتهای او ژرف بنگری و بر مضامین آن مبنی بر تعظیم و بزرگداشت خدای سبحان و خضوع در برابر هیبت او و خشوع در برابر عزت او و تواضع و فروتنی و رام بودن در برابر خداوند آگاه شوی، میزان اخلاص حضرتش را خواهی شناخت و می‏فهمی که این دعاها و رازها از کدامین دل برخاسته و بر کدامین زبان روان گشته است.

 

عبادت علی علیه السلام

از نظر اسلام هر کار خیر و مفیدی که با انگیزه پاک خدایی توأم باشد عبادت است،‌ از اینرو درس خواندن، کار و کسب و فعالیت اجتماعی داشتن، اگر لله و فی الله باشد عبادت است. با وجود این پاره ای از تعالیم اسلام همچون نماز، روزه، مناجات و دعا و ... هستند که فقط به منظور عبادت وضع شده اند.

علی (ع) شخصیتی است که میدان های جنگ را می آراید، میدان های سیاست را می آراید، نزدیک به پنج سال بر بزرگ ترین کشورهای آن روز دنیا حکومت می کند، ولی با آن همه کار و مشغله که همه وقت انسان را به خودش مشغول می کند عبادتی در بالاترین حد ممکن دارد. در چنین مواردی انسانهای یک بْعدی می گویند: در راه خدا کار می کنیم و کارمان برای خداست پس دعا و عبادت ما همین کار ماست ولی علی (ع) این کارها را دارد و در بسیاری از شب ها هزار رکعت نماز هم می خواند.

 

سخنانی از امیرالموءمنین علی علیه السلام

روش زندگی با مردم: با مردم آنگونه معاشرت کنید، که اگر مردید بر شما اشک ریزند، و اگر زنده ماندید، با اشتیاق سوی شما آیند. (حکمت 10)

روش برخورد با دشمن: اگر بر دشمنت دست یافتی، بخشیدن او را شکرانه پیروزی قرار ده. (حکمت 11)

آیین دوست یابی: ناتوان ترین مردم کسی است که در دوست یابی ناتوان است، و از او ناتوان تر آن که دوستان خود را از دست بدهد. (حکمت 12)

روش استفادة از نعمت ها: چون نشانه های نعمت پروردگار آشکار شد، با ناسپاسی نعمت ها را از خود دور نسازید. (حکمت 13)

عدالت و امام علی علیه السلام

 با آنکه کلمه عدالت دارای کاربردی فراگیر است، مع الوصف تعریف آن دارای فراز و نشیب هایی است که دستیابی به یک معنای واحد را برای آن مشکل کرده است. مسأله عدالت از دیرباز جزء مهمترین مباحث و دغدغه های بشر و ادیان الهی و اندیشمندان سیاسی بوده است. و در این میان امام علی علیه السلام، در میان حکمرانان و حاکمان تاریخ، بیشترین اهتمام را به عدالت داشته است. مطالعه در تاریخ حکومت علوی و سیاست‌هایی که آن حضرت در مقاطع مختلف به کار بسته است، به خوبی بیانگر این موضوع است که امیرالمؤمنین (ع)، تنها آسیبی را که در مواجهة با آن هرگز تسامح و مماشات نکرد و برای آن همه حوادث و ناملایمات سیاسی را به جان خرید و سرانجام جان خویش را برای آن ایثار کرد ،اصرار بر اجرای عدالت بود. عدالت اجتماعی را می توان به عنوان بزرگترین هدف از تشکیل حکومت اسلامی تلقی کرد. همچنین می بایست توجه داشت که بعثت پیامبران و تشریع ادیان به منظور تحقق قسط و عدل، با مفهوم وسیع کلمه در نظام حیات انسان بوده است، تا آنجا که از رسول خدا (ص) نقل شده که کشور با کفر می ماند اما با ظلم ماندنی نیست.

عدالت و حکومت از دیدگاه علی علیه السلام

با اندک تأملی در کلمات و بیانات امیر بیان علی علیه السلام به روشنی این نکته به دست می آید که مسأله «عدالت و حکومت»، جایگاه خاص و اهمیت ویژه ای نزد آن امام بزرگوار داشته است. این دو مقوله به حدی مهم است که اگر تمام تلاشها و مجاهدات علی علیه السلام را در راه تحقق آن بدانیم سخنی به گزاف نگفته ایم. حکومت بدون عدالت برای آن حضرت، از آب بینی حیوان یا کفش کهنه، کم بهاتر می نمود.

بنابر اهمیت موضوع در همه دوره ها، بویژه جهان معاصر، تلاش شده تا در این نوشتار، موضوع مزبور، تحلیل و بررسی شود.

احسان و مهربانی در سیره حضرت علی علیه السلام

حضرت علی (علیه السلام) علاوه بر اجرای دقیق عدالت، تا آخرین توان خود، در حد ایثار و فداکاری بی ‏نظیر، به نیازمندان و مردم احسان و مهربانی می‏ کرد و آنها را از تفضل و الطاف بی‏کران خود بهره ‏مند می ‏ساخت. آسایش خود را فدای سامان دادن به امور مستضعفین و بینوایان نموده بود. گویی خداوند وجود او را وقف سامان دهی و رسیدگی به کار دردمندان و مستمندان نموده است. یک قطره اشک یتیم کافی بود که زانوان او را خم کند و بدنش را به لرزه درآورد؛ همان زانویی که در برابر قهرمانان عرب در جنگ ‏ها خم نشد و همان بدنی که در برابر حوادث کمرشکن، چون کوه سخت استوار بود. او همواره در شب‏های تاریک، آرد و نان و غذاهای دیگر را بر دوش می‏ گرفت و به خانه فقرا می‏ برد، آنها را سیر می‏ کرد در حالی که خود گرسنه بود؛ به راستی که قلم و بیان از توصیف عظمت احسان و ضعیف نوازی و همدردی حضرت علی (علیه السلام) با دردمندان و بینوایان، عاجز است. تنها به عنوان نمونه به ذکر چند فراز می پردازیم؛ شاید همین فرازها در ما - که شیعه علی (علیه السلام) هستیم - اثر بگذارد و ما نیز در حد توان خود، در این راستا، گام‏ های راسخی برداریم.

 

امام علی علیه السلام، پدر مهربان یتیمان

 آنچه براى مردان خدا حائز اهمیت است، خشنودى ذات پاک خداوند است، و امیرمومنان امام على علیه السلام مردى که براى رضاى خدا چنان در جبهه جنگ شمشیر مى ‏زند و پایمردى نشان مى ‏دهد که هیچ پهلوانى را یاراى مقاومتش نیست، در نیمه ‏هاى شب چنان اشک مى ‏ریزد و بدرگاه خداوند زارى و سرانجام به حالت اغماء مى ‏افتد، گوئى که ترسوتر از او یافت نمى ‏شود و به گفته شاعر عرب: «جمعت فى صفاتک الاضداد»؛ یعنى: صفات متضاد در شخص تو ـ امیرالمۆمنین على علیه السلام ـ جمع شده.

آرى او به هنگام خشم بر دشمنان خدا قاطع ولى در مقابل کودک یتیم آنقدر متواضع و مهربان بود که در برابر طفل یتیم روى خاک مى ‏نشست، دست مرحمت بر سر او گذاشته و آه مى‏ کشید و مى‏ فرمود: بر هیچ چیزى مثل کودکان یتیم آه نکشیده ‏ام.

توصیف امام علی علیه السلام از زبان ضرار بن ضمره

 ضِرار فرزند ضمره یا «حمزه» [1] یکی از شیعیان راستین و از ارادتمندان مخلص امیرمؤمنان علیه ‏السلام به شمار می‏ آمد.
او در ملاقاتی با معاویه با کمال جرأت و شهامت ارادت خود را نسبت به مولایش امیر مؤمنان علی علیه ‏السلام اظهار کرد و قدرت و شوکت دستگاه معاویه مانع اظهار اعتقاد او نگردید. از جمله سخنان او در برابر معاویه این است:

ای معاویه، به خدا سوگند علی بلند همت، سخت ژرف اندیش و نیرومند بود، سخن حق می‏ گفت و به عدالت حکم می‏ راند، علم از سراسر وجودش می‏ جوشید و حکمت و دانش از همه وجودش تراوش می ‏کرد. او از دنیا و زرق و برق آن بیم داشت و با شب و تنهایی انس می‏ ورزید، اشکش روان بود و تفکر و اندیشه ‏اش بسیار و طولانی بود.

ایمان و عبادت على علیه السلام

حقیقت عبادت تعظیم و طاعت خدا و چشم پوشى از غیر اوست،بزرگترین فضیلت نفس ستایش مقام الوهیت و تقرب جستن بساحت قدس ربوبى است،عبادت اگر با شرایط خاص خود انجام شود، مقام بسیار بزرگ و افتخار آمیزى است چنانکه از پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله بوسیله کلمه عبد تجلیل شده و قبل از عنوان رسالت عبودیت او قید گردیده است:

اشهد ان محمدا عبده و رسوله.

تقوا در قرآن و نهج البلاغه

بى‏ گمان تقوا به عنوان مهم ‏ترین فضیلت دینى و انسانى در بسیارى از کتاب‏ هاى اخلاقى و اجتماعى، مورد بحث و تحلیل قرار گرفته و ابعاد مختلف آن از سوى بزرگان بررسى و تبیین شده است.

آن چه مهم مى‏ نماید، شناخت این فضیلت انسانى و دینى نیست، بلکه ایجاد آن و بهره ‏گیرى از آثار و پیامدهاى مثبت دنیوى و اخروى آن است. این مهم نیز جز با تحمل مشقات و سختى‏ ها، امکان ناپذیر است. در این نوشتار، تلاش بر این است که با تأکید بر آن چه پیشینیان از فضیلت فهمیده و ارائه نموده ‏اند، گلچینى صورت پذیرد و با یادآورى فواید و آثار آن، خود و دیگران را به ایجاد آن و عمل به آن برانگیزیم. با این انگیزه، نوشتار حاضر فراهم آمده است. باشد تا با پیروى از دستورها و آموزه ‏هاى انسان ساز قرآن و نمونه‏ هاى عینى تاریخى، به این فضیلت در افراد و جامعه دست یابیم.

چهل ویژگی متقین در بیان امیرالمؤمنین علی علیه السلام

«همام» که مردی عابد و زاهد بود، روزی به دیدار امام علی (سلام الله علیه) نائل آمد و از امام درخواست کرد که پارسایان را بر او به گونه ای بیان فرماید که گویا آن ها را می بیند. امام پس از درنگی کوتاه این گونه لب به سخن گشود: ”... فَاِنَّ اللهَ مَعَ الَّذِِینَ اتَّقُوا وَ هُمْ مُحْسِنُونَ“1  ای همام تنها خدا پروا باش و نیکی کن که خداوند با اهل تقوی و نیکوکاران است. گو اینکه بیان امام کوتاه و تمام بود، لیکن همام به این اندازه قانع نشد و مکرر اصرار ورزید که امام بیش از این برای او درباره اهل تقوی بگویند.2  سپس امام اهل تقوی را دارای فضائلی دانستند، که به شرح ذیل است:

1. نیکو گفتار: ”مَنْطِقُهُمُ الصَّوََاب“ گفتاری درست و نیکو دارند.

2. میانه رو در پوشش: ”مَلْبَسُهُمُ الْاِقْتِصََاد“ پوشش آن ها بر مبنای میانه روی است.