انفاق در کلام امیرالمؤمنین علی علیه السلام

انفاق عبارت است از خرج کردن و بخشیدن مال در راه خدا برای کسانی که به آن نیاز دارند. از دقت در آیات قرآنی و روایت های اهل بیت علیهم السلام به خوبی این حقیقت معلوم می شود که انفاق یکی از اصول مهمّ تربیتی و نیز سیاست های لازم و بسیار مفید اقتصادی است که علاوه بر کمک به رشد و تعالی معنوی انسان نقش مهمی در جلوگیری از پدیده انباشت سرمایه و به وجود آمدن قشر تنگ دست دارد؛ به عبارت دیگر انفاق موجب پر شدن شکاف های اجتماعی ناشی از فقر می شود و به عنوان یک مکانیزم فعّالِ تعدیلِ ثروت از تقسیم شدن افراد جامعه به دو قشر فقیر و سرمایه دار جلوگیری می کند. در رهنمودهای قرآن و اولیای الهی به همان میزان که خسیس بودن سرزنش شده، انفاق به دیگران و بخشندگی ستایش شده است. حتی در برخی از آیات بذل وبخشش در ردیف ایمان به غیب و پایبندی به نماز، از جمله اوصاف پرهیزگاران دانسته شده است.

عدالت و احسان در سیره علی (ع)

در میان همه مذاهب الهی و انسان های با انصاف جهان، فضیلت و ارزشی بالاتر از عدالت و احسان نیست; اسلام که دین انسان سازی و جامعه سازی و تکامل است; این، دو خصلت را پس از توحید و اساس دین، در راس ارزش ها قرار داده و اهمیت فوق العاده ای برای آنها قائل است .

قرآن می فرماید: «ان الله یامر بالعدل و الاحسان » . ⁽¹⁾ خداوند به عدالت و احسان فرمان داده است .

پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «جماع التقوی فی قوله تعالی ان الله یامر بالعدل والاحسان » . ⁽²⁾ مجموعه تقوا و پرهیزکاری، در این گفتار خدا است که می فرماید: خداوند به عدالت و احسان، فرمان می دهد .

عدالت به معنی حقیقی کلمه، یعنی هر چیزی در جای خود قرار گیرد; بنابراین، هرگونه افراط یا تفریط، تجاوز از قانون عدالت است; نتیجه اینکه در امور اجتماعی، تجاوز به حقوق دیگران بر خلاف اصل عدالت است . امام صادق (ع) می فرمایند: «المیزان العدل » ⁽³⁾ ترازوی سنجش، همان عدالت است . ترازویی که به طور دقیق، حق را از باطل جدا می سازد و حقیقت را نشان می دهد، اندازه ها و حد اعتدال را تبیین می کند، عدالت نیز همان ترازوی دقیق سنجش در همه عرصه های زندگی انسان است .

پیوند طبع و طبیعت در نهج البلاغه

یکی از شگفت انگیزترین زاویه دیدهای بهره گیری از طبیعت و روح معنوی جامعه، در سخنان ارزشمند امام علی(ع) نمود یافته است.

تبیین این دیدگاه از آن لحاظ شایسته واکاوی است که پس از مأنوس شدن به کلام حضرت به خوبی آشکار می شود که چگونه حضرت با به کارگیری اجزای سخت و لطیف طبیعت، ره به زوایای پنهان خلق و خوی آدمیزادگان می برد.

آنچه در این نوشتار ارائه می شود، کوشش با پایان و ناقعی در اقیانوس ژرف حکمت و معانی امیرالمؤمنین(ع) است که نگارنده بدون هیچ گونه تحلیل و برداشتی به محوریت گزیده کلمات آن حضرت در راستای درس آموزی طینت آدمی از طبیعت فراگیر، به بیان آن می پردازد.

 

نگاهی به حقوق حیوانات در اخلاق محیط زیست اسلام از منظر نهج‌البلاغه

برخی از متفکران معاصر غرب بر این عقیده‌اند که ادیان، از جمله اسلام، عامل اساسی تخریب و ایجاد بحران محیط زیست‌اند. این مقاله با ردّ این ادعا، اثبات می‌کند اخلاق زیست‌محیطی که غربی‌ها در دورة معاصر در اندیشة رعایت آن برآمده‌اند، پیش‌تر در منابع و آموزه‌های دینی و اسلامی بدان توجه شده است. در این میان، ریزترین نکته‌های اخلاق زیست‌محیطی مانند توجه و اهتمام به آبادانی زمین و طبیعت، سفارش به حفظ حقوق کشاورزی و دامپروری، رعایت عدالت در رفتار با حیوانات و بچه‌های آنها، پرهیز از استفادهای بی‌حدّ و‌ حصر و اجتناب از اذیت و آزار موجودات در سیرة علوی، به ویژه کتاب نهج البلاغه بازتاب گسترده‌ای داشته، و افزون بر آن، امام‌علی(ع) راه‌کارهای عینی حفاظت از محیط زیست را ارائه کرده است. امام‌علی‌(ع)، در نهج‌البلاغه به تنظیم رفتار کارگزارنش، در بهره‌برداری از حیوانات به گونه‌ای دقیق و قابل توجه پرداخته است. این مقاله به بررسی موارد مذکور در نهج‌البلاغه می‌پردازد.

رعایت حقوق حیوانات در نهج البلاغه

حیوانات نقش مهمی در زندگی بشر ایفا می کنند چه از جهت استفاده از وجود آنان برای مصرف غذایی و چه استفاده برای حمل و نقل و پوشاک، و چه از جهت تفکر و تدبر در خلقت آنان و پی بردن به قدرت لایزال پروردگارمان؛

بنابراین جا دارد که حقوق آن ها را شناخته و رعایت کنیم ، در دین عزیز ما و سخن ائمه اطهار سفارشات زیادی در مورد آن ها شده است ،که در این جا به برخی از آنان که در کلام نورانی امام علی علیه السلام آمده است را برای شما عزیزان نقل می کنیم.

حضرت علی (علیه السلام) در نامه ای به یکی از کارگزاران مسئول گرفتن زکات، ضمن تأکید بر رعایت حقوق انسان ها، به چگونگی رعایت حقوق حیوانات می پردازد:

الف) تنظیم شیوه ی ورود به میان حیوانات: حضرت در این باره تأکید می کند مانند کسی که بر رمه و حیوانات چیرگی و تسلط و قصد آزار و اذیت آنها را دارد بر آنها وارد نشو: «فَإِن کَانَت لَهُ ماشیه او ابل فلا تدخلها الا باذنه، فانَّ اکثرها له، فإذا اتیتها فلا تدخلها دخول متسلط علیه و لا عنیف به، و لا تنفرنَّ بهیمهً وَلاَ تُفزعنَّها...»(1)