سخاوت و ایثار على علیه السلام

سخاوت از طبع کریم خیزد و محبت و جاذبه را میان افراد اجتماع برقرار می سازد، شخص سخى هر عیبى داشته باشد در انظار عموم مورد محبت است.

على علیه السلام در سخاوت مشهور و کعبه آمال مستمندان و بیچارگان بود؛ هر کسى را فقر و نیازى می رسید، دست حاجت پیش على علیه السلام مى‏ برد و آنحضرت با نجابت و اصالتى که در فطرت او بود، حاضر نمی شد آبروى سائل ریخته شود.

حارث حمدانى دست نیاز پیش على علیه السلام برد، حضرت فرمود: آیا مرا شایسته اظهار نیازت دانسته ‏اى؟

عرض کرد بلى یا امیر المؤمنین، على علیه السلام فورا چراغ را خاموش کرد و گفت این عمل براى آن کردم که تو را در اظهار مطلب، خفت و شکستى نباشد...
 

روزى مستمندى به على علیه السلام وارد شد و وجهى تقاضا کرد، على علیه السلام به عامل خود فرمود او را هزار دینار بدهد. عامل پرسید از طلا باشد یا نقره؟ فرمود براى من فرقى ندارد، هر کدام که به درد حاجتمند بیشتر می خورد از آن بده.

معاویه که دشمن سرسخت آنحضرت بود، روزى از یکى پرسید: از کجا می آیى؟

آن شخص از راه تملق گفت از پیش على که بخیل‏ ترین مردم است! معاویه گفت واى بر تو، از على سخى ‏تر کسى به دنیا نیامده است؛ اگر او را انبارى از کاه و انبارى از طلا باشد، طلا را زودتر از کاه می بخشد.

یکى از مباشران على علیه السلام عوائد ملک او را پیش وى آورده بود؛ آنحضرت فورا درآمد خود را به فقراء تقسیم نمود. عصر آن روز همان شخص على علیه السلام را دید که شمشیرش را می فروشد تا براى خانواده خود نانى تهیه کند.

على علیه السلام هیچگاه سائل را رد نمی کرد و می فرمود: اگر من احساس کنم که کسى از من چیزى خواهد خواست، پیش از اظهار او در اجابت دعوتش، پیشدستى می کنم؛ زیرا حقیقت جود نا خواسته بخشیدن است.

على علیه السلام می فرمود حاجتمندان حاجت خود را روى کاغذ بنویسند تا خوارى و انکسار درخواست در چهره آنها نمایان نشود. على علیه السلام چهار درهم پول داشت، یکى را در موقع شب انفاق نمود و یکى را در روز و یک درهم آشکارا و یک درهم در نهان؛ آنگاه این آیه نازل شد که مفسرین شأن نزول آن را در مورد انفاق آنحضرت نوشته ‏اند:

الذین ینفقون اموالهم باللیل و النهار سرا و علانیة فلهم اجرهم عند ربهم و لا خوف علیهم و لا هم یحزنون ⁽¹⁾ .

کسانیکه اموال خود را در شب و روز، نهانى و آشکارا انفاق می کنند، براى آنها نزد پروردگارشان پاداشى است و ترس و اندوهى بر آنها نباشد ⁽²⁾ .

پس از قتل عثمان که على علیه السلام به مسند خلافت نشست؛ عربى نزد آنحضرت آمد و عرض کرد من به سه نوع بیمارى گرفتارم، بیمارى نفس، بیمارى جهل، بیمارى فقر! على علیه السلام فرمود مرض را باید به طبیب رجوع کرد و جهل را به عالم و فقر را به غنى.

آن مرد گفت شما هم طبیب هستید و هم عالم و هم غنى!

حضرت دستور داد از بیت المال سه هزار درهم به او عطاء کردند و فرمود هزار درهم براى معالجه بیمارى و هزار درهم براى رفع پریشانى و هزار درهم‏ براى معالجه نادانى ⁽³⁾ .

علماء و مفسرین عامه و خاصه نقل کرده‏ اند على علیه السلام در مسجد نماز می خواند و در رکوع بود که سائلى در حالیکه درخواست نیاز می کرد از کنار او گذشت و آنحضرت انگشتر خود را که در دست داشت با اشاره به او بخشید، سائل وقتى از او دور شد با رسول اکرم صلى الله علیه و آله برخورد نمود؛ حضرت پرسید چه کسى این انگشتر را به تو داد؟ سائل اشاره به على علیه السلام نمود و گفت این شخص که در رکوع است آنگاه آیه: انما ولیکم الله و رسوله...که آیه ولایت بوده و ضمنا اشاره به خاتم بخشى آنحضرت است، نازل شد ⁽⁴⁾ .

على علیه السلام تنها به بخشش مال اکتفاء نمی کرد، بلکه جان خود را نیز در راه حق ایثار نمود، در شب هجرت به خاطر پیغمبر صلى الله علیه و آله از جان خود دست شست و به استقبال مرگ رفت، معنى پر مغز ایثار همین است که جز على علیه السلام کسى بدان پایه نرسیده است.

ایثار مقدم داشتن دیگران است بر نفس خود و کسى تا تسلط کامل بر نفس نداشته باشد، نمی تواند مال و جان خود را به دیگرى بدهد، این صفت از سجایاى اخلاقى و صفات ملکوتى است که در هر کسى پیدا نمی شود، على علیه السلام با زحمت و مشقت زیاد نانى تهیه کرده و براى فرزندان خود مى ‏برد، در راه سائلى رسید و اظهار نیازمندى کرد؛ حضرت نان را به او داد و با دست خالى به خانه رفت.

روزى با غلام خود قنبر به بازار رفت و دو پیراهن نو و کهنه خرید کهنه را خود پوشید و نو را به قنبر داد.

محدثین و مورخین،همچنین مفسرین ذیل تفسیر آیات سوره دهر (هل اتى) هر یک با مختصر تفاوتى در الفاظ و عبارات در مورد ایثار على علیه السلام بطور خلاصه چنین نوشته ‏اند که حسنین علیهما السلام مریض شدند. پدر و مادر آنها و حتى خود حسنین نذر کردند که پس از بهبودى سه روز به شکرانه آن روزه بگیرند. فضه خادمه منزل نیز از آنها پیروى نمود.

چون خداوند لباس عافیت به آنها پوشانید، به نذر خود وفا کرده و مشغول روزه گرفتن شدند، على علیه السلام سه صاع جو از شمعون یهودى که همسایه ‏شان بود قرض کرد و به منزل آورد. حضرت زهرا علیها السلام روز اول یک صاع از آنرا آرد نموده و (به تعداد افراد خانواده) پنج گرده نان پخت، شب اول موقع افطار سائلى پشت در صدا زد: اى خانواده پیغمبر من مسکین و گرسنه ‏ام، از آنچه می خورید مرا اطعام کنید که خدا شما را از طعام هاى بهشتى بخوراند، خاندان پیغمبر هر پنج قرص را به مسکین داده و خود با آب افطار کردند.

روز دوم فاطمه علیها السلام ثلث دیگر جو را آرد کرد و پنج گرده نان پخت. شامگاه موقع افطار یتیمى پشت در خانه حرف هاى مسکین شب پیشین را تکرار کرد. باز هر پنج نفر قرص هاى نان را به او داده و خود با آب افطار کردند. روز سوم فاطمه علیها السلام بقیه جو را بصورت نان در آورد و موقع افطارى اسیرى پشت در آمد و سخنان سائلین دو شب گذشته را به زبان آورد؛ باز خاندان پیغمبر نان ها را به او دادند و خودشان فقط آب چشیدند. روز چهارم حسنین علیهما السلام چون جوجه می لرزیدند. وقتى پیغمبر صلى الله علیه و آله آنها را دید، فرمود: پناه مى ‏برم به خدا که شما سه روز است در چنین حالید. جبرئیل فورا نازل شد و 18 آیه از سوره هل اتى را (از آیه 5 تا آیه 22) در شأن آنها و توضیح مقامات عالیشان در بهشت برین به رسول اکرم صلى الله علیه و آله قرائت کرد که یکى از آیات مزبور اشاره به انفاق و اطعام سه روزه آنها است. آنجا که خداوند تعالى فرماید:

و یطعمون الطعام على حبه مسکینا و یتیما و اسیرا ⁽⁵⁾ .

و در آخر آیات نازله هم از عمل بی ریا و خالصانه آنها قدردانى ‏کرده و می فرماید: ان هذا کان لکم جزاء و کان سعیکم مشکورا. یعنى البته این (مقامات و نعمت هاى بهشتى که در آیه‏ هاى پیش آنها را توضیح داده) پاداش عمل شما است و سعى شما مورد رضایت و قدردانى است ⁽⁶⁾ .

---

پى‏ نوشتها:

(1) سورة بقره آیه 274

(2) کشف الغمه ص 93ـینابیع المودة ص 92ـمناقب ابن مغازلى ص 280

(3) جامع الاخبار ص 162

(4) مناقب ابن مغازلى ص 313ـکفایة الطالب ص 250 و کتب دیگر.

(5) سوره دهر آیه .8

(6) شواهد التنزیل جلد 2 ص 300ـامالى صدوق مجلس 44 حدیث 11ـکشف الغمه ص 88 و کتب دیگر .

منبع:   http://www.emamali.net