آیه هشتم سوره انسان در چه زمانی نازل شده است؟

اکثر مورخان، محدثان و مفسران شیعه و اهل سنت معتقدند که تعدادی از آیات سوره انسان از جمله؛ آیه: «وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ مِسْکیناً وَ یَتیماً وَ أَسیراً»، در شأن عترت رسول خدا (ص)، یعنی امام علی، فاطمه، حسن و حسین (ع) نازل شده است. و زمان نزول آن در ماه ذیحجه پس از ادای نذری بود که امام علی (ع) و حضرت زهرا (س) برای شفای حسنین (ع) کرده بودند.

ابن عباس در این باره می گوید: امام حسن و حسین (ع) به شدت مریض شدند، به گونه ای که همه اصحاب پیامبر از آنان عیادت کردند و در میان آنها ابو بکر و عمر نیز بودند، گفتند: ای ابوالحسن اگر برای خدا نذر می کردی (بهتر بود) علی گفت: نذر می کنم که اگر خداوند دو نوه
پیامبرش محمد (ص) را شفا دهد، سه روز روزه بگیرم، فاطمه آن را شنید و گفت، برای خدا در گردن من همان باشد که تو گفتی، حسن و حسین نیز آن را شنیدند و گفتند: ای پدر برای خدا در گردن ما همان باشد که تو گفتی. خدا آنها را شفا داد، و آنان برای ادای نذرشان سه روزه گرفتند. روز اول هنگام افطار مقدار نانی را که برای افطاری تهیه کرده بودند، به فقیری که در خانه را زد و تقاضای غذا کرد، دادند، روز دوم به یتیم و روز سوم به اسیر و به این ترتیب سه روز را فقط با آب روزه گرفتند که این آیات نازل شد.

پاسخ تفصیلی

اکثر مورخان، محدثان و مفسران شیعه و اهل سنت، [۱] معتقدند که تعدادی از آیات سوره انسان از جمله؛ آیه: “وَ یطْعِمُونَ الطَّعامَ…”، در شأن عترت رسول خدا (ص)، یعنی علی، فاطمه، حسن و حسین (ع) نازل شده است، و زمان نزول آن ماه ذیحجه پس از ادای نذری بود که امام علی (ع) و حضرت زهرا (س) برای شفای حسنین (ع) کرده بودند.

در باره چگونگی نذر و نحوه اطعام اهل بیت (ع) به مسکین، یتیم و اسیر، دو نقل وجود دارد:

1) نقل مشهور

ابن عباس در باره آیه: «وَ یطْعِمُونَ الطَّعامَ…»، [۲] می گوید: امام حسن و حسین(ع) به شدت مریض شدند، به گونه ای که همه اصحاب پیامبر از آنان عیادت کردند و در میان آنها ابو بکر و عمر نیز بودند، گفتند: ای ابوالحسن اگر برای خدا نذر می کردی (بهتر بود) علی گفت: نذر می کنم که اگر خداوند دو نوه پیامبرش محمد(ص) را شفا دهد، سه روز روزه بگیرم، فاطمه آن را شنید و گفت، برای خدا در گردن من همان باشد که تو گفتی، حسن و حسین نیز آن را شنیدند و گفتند: ای پدر برای خدا در گردن ما همان باشد که تو گفتی. خدا آنها را شفا داد، پس روزه گرفتند. [۳] پس از آن که حسنین(ع) شفا یافتند، حضرت امیر(ع) نزد شمعون یهودی که در همسایگی آنان منزل داشت، رفت. شمعون قدری پشم داد که بریسند و در عوض سه صاع جو مزد داد. حضرت زهرا(ع) جو را آسیاب نمود، پنج قرص نان برای افطار پنج نفری[۴] تهیه نمود. وقتی حضرت امیر بعد از نماز مغرب به خانه آمد که افطار کنند هنوز دست دراز نکرده، از در خانه سائلی آواز داد که من مسکینی از مساکین مسلمانانم، مرا طعام دهید، خدا شما را از طعام های بهشت عطا کند. امام علی نان خود را به فقیر داد. فاطمه(س) و حسن و حسین(ع) و فضه نیز متابعت کرده همگی نان خود را به فقیر دادند و به آب افطار کردند. روز دوم نیز روزه داشتند به همان ترتیب فاطمه(ع) پنج قرص نان برای افطار تهیه نموده موقع افطار صدایی از در خانه بلند شد: «السّلام علیکم یا اهل بیت النبوه و معدن الرساله». من یتیمی از ایتام مسلمانانم مرا طعام دهید، آن شب نیز همگی نان خود را دادند و به آب افطار نمودند. روز سوم نیز روزه داشتند موقع افطار صدایی از در خانه بلند شد که من اسیری هستم از اسرا و گرسنه می باشم مرا طعام دهید، [۵] باز همگی(پنج نفر) نان خود را دادند و به گرسنگی صبر نمودند.

روز چهارم امام علی، دست حسن و حسین(ع) را گرفت در حالی که از ضعف می لرزیدند، آنان را خدمت رسول خدا(ص) برد. چشم رسول اللَّه که بر آنها افتاد بسیار دلتنگ شد، فرمود بر خیزید به حجره فاطمه(ع) برویم، وقتی آمدند که فاطمه(ع) در محراب عبادت بود و از گرسنگی می لرزید و شکم مبارکش به پشت چسبیده و چشمانش به گودی فرو رفته بود؛ چون رسول اللَّه این حالات را در عترت خود دید دست به دعا برداشت و از خدا استغاثه نمود که خدایا عترت من از گرسنگی می میرند، جبرئیل فرود آمد و این آیات را «از یوفُونَ بِالنَّذْرِ» تا آن جا که فرموده: «إِنَّ هذا کانَ لَکُمْ جَزاءً وَ کانَ سَعْیکُمْ مَشْکُوراً»، [۶] فرود آورد. [۷]

2) نقل غیر مشهور

نقل دیگر آن است که حضرت زهرا(س) مقداری غذا برای افطار تهیه کرد، چون هنگام افطار شد مسکینی آمد و درخواست غذا کرد؛ علی(ع) یک سوم آن را به او داد، پس از آن یتیم آمد و یک قسمت دیگر را به او دادند؛ سپس اسیر آمد و باقی مانده غذا را نیز به وی دادند؛ و هر سه اتفاق در یک شب رخ داد و غذا به سه قسمت تقسیم و هر سه قسمت به آنان داده شد، و امام علی و خانواده اش با آب افطار کردند. این جا بود که این آیات نازل شد: «این پاداش شما است، و سعی و تلاش شما مورد قدردانی است».

گفتنی است که این مواهب و پاداش های عظیم، نتیجه سعی و مجاهدت ها و خودسازی ها است، و این هم در مورد تمام مؤمنانی که بتوانند این گونه خالصانه و فقط برای خدا کار کنند، سعی و تلاششان نزد پروردگار محفوظ خواهد بود. [۸]

بنابر این، طبق نظر اکثر عالمان شیعه و اهل سنت، این آیات در شأن عترت رسول(ص)؛ یعنی حضرت علی، فاطمه، حسن و حسین(ع) نازل شده است، و زمان نزول آن ماه ذیحجه، پس از ادای نذری بود که امام علی(ع) و حضرت زهرا(س) برای شفای حسنین(ع) کرده بودند.

در پایان تذکر دو نکته ضروری است:

۱. علت سه روز روزه گرفتن، همان گونه که بیان شد، نذری بود که حضرت علی(ع) و فاطمه(س) کرده بودند که در صورت برآورده شدن نذرشان(شفای امام حسن و حسین (ع)) سه روز روزه بگیرند.

۲. پرداخت تمام آنچه را که در منزل داشتند، نشانه نهایت ایثار و گذشت این بزرگوران در راه خدا است. و این ایثار است که ائمه را از انسان های عادی ممتاز می کند، و آیه در باره آنان نازل می شود.

---

پی نوشت ها:

[۱] ر. ک: طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مترجمان، ج ۲۶، ص ۱۴۷- ۱۴۸، فراهانی، تهران، چاپ اول، ۱۳۶۰ش.

[۲] انسان، ۸٫

[۳] جعفری، یعقوب، سیمای امام علی علیه السلام در قرآن، ص ۳۶۴، اسوه، قم، چاپ اول، ۱۳۸۱ش.

[۴] طبق نقلی که فضه نیز مانند آن چهار نفر نذر کرده باشد.

[۵] “ممکن است سؤال شود که مطابق شأن نزول، مرد اسیر به هنگام افطار بر در خانه علی (ع) آمد! مگر اسیران زندانی نبودند؟ در جواب باید گفت؛ طبق نقل تاریخ در زمان پیامبر (ص) مطلقا زندانی وجود نداشت، و حضرت اسیران را تقسیم کرده و به دست مسلمانان می سپرد، و می فرمود مراقب آنها باشید، و به آنها نیکی کنید، و گاه که توانایی بر تأمین غذای آنها نداشتند، از دیگر مسلمانان برای اطعام اسیران کمک می گرفتند، و آنها را همراه خود و یا حتی بدون همراهی خود به سراغ سایر مسلمانان می فرستادند، تا به آنها کمک کنند؛ زیرا در آن موقع مسلمانان سخت در مضیقه بودند. البته بعدا که حکومت اسلامی گسترش پیدا کرد، و تعداد اسیران بالا گرفت

و حتی مجرمان زیاد شدند، زندان به وجود آمد، و ارتزاق اسیران و مجرمان از طریق بیت المال صورت می گرفت”. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۲۵، ص ۳۵۴، دار الکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۷۴٫

[۶] انسان، ۷- ۲۲٫

[۷] امین، سیده نصرت، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، ج ۱۴، ص ۲۳۷۸- ۲۳۹، نهضت زنان مسلمان، تهران، ۱۳۶۱ ش.

[۸] ر. ک: مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۳۵ف ص ۲۴۳، موسسه الوفاء، بیروت، ۱۴۰۹ق.

منبع:  http://www.imamalinet.net